Jandarma Genel Komutanlığında Görevli Sözleşmeli Kadın Astsubayların Sözleşmelerinin Yenilenmemesi İşleminin Hukuki İncelemesi

 

 Jandarma Genel  Komutanlığında görev yapan  kadın  sözleşmeli astsubayların birçoğunun sözleşmesi gerekçesiz bir şekilde idare tarafından yenilenmemektedir. Yakın dönemde sözleşmesi yenilenmeyen kadın astsubayların,  görevden uzaklaştırılan veya kamu görevinden çıkarılan subay  ve astsubayların eş veya eski eşleri  oldukları görülmektedir. Eşinin maruz kaldığı  idari yaptırımdan veya boşanmasına rağmen eski eşinin hukuki durumundan dolayı kadın sözleşmeli astsubayların sözleşmelerinin yenilenmemesi işlemlerinin hukuka aykırı olduğu kanaatindeyiz.. Sözleşme yenilememe   işlemi ile ilgili  kanun ve yönetmelik hükümleri incelendiğinde bahse konu durumun hukuka aykırılığı daha net görülecektir.

 

"Personel, kaynakları ve uygulanacak mevzuat" başlıklı 13. Maddesinde sözleşmeli astsubaylar için  13/6/2001 tarihli ve 4678 sayılı Türk Silahlı Kuvvetlerinde İstihdam Edilecek Sözleşmeli Subay ve Astsubaylar Hakkında Kanun hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir.

 

Sözleşmeli astsubayların  temini, yetiştirilmeleri, sınıflandırılmaları,  hizmet şartları,  yükselmeleri, atama ve yer değiştirmeleri , görev ve yükümlülükleri, özlük ve sosyal hakları, muvazzaf subaylık veya muvazzaf astsubaylık statüsüne geçmeleri, ayırma ve ayrılma esasları 4678 sayılı   Türk Silahlı Kuvvetlerinde İstihdam Edilecek Sözleşmeli Subay ve Astsubaylar Hakkında Kanun ve 27.04.20202 tarihli  Sözleşmeli Subay ve Astsubay Yönetmeliği'nde düzenlenmektedir.

 

Sözleşmenin Yenilenmesi ve Uzatılması esasları 4678 sayılı Kanunun 14'üncü maddesinde düzenlenmiştir.

 

 Sözleşmenin yenilenmesi ve uzatılması aşağıda belirtilen esas ve usullere göre yapılır.

 

a) Sözleşmeli subay ve astsubaylardan, sözleşmesini yenilemek isteyenler sözleşme süresinin sona erme tarihinden 6 ay önceden başlamak suretiyle dilekçe ile ilk amirine müracaat eder. Bu dilekçeler, EK-C'de belirtilen nitelik belgesi ile beraber silsileler yolu ile Kuvvet Komutanlıkları, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığına gönderilir. Sözleşmesi yenilenecek personel; Kuvvet Komutanlıkları, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı bünyesinde kurulacak komisyonlar tarafından personelin nitelik belgesi, sicili, takdir/ceza durumu, amir kanaatleri, almış olduğu eğitimler gibi hususlar çerçevesinde mesleki safahatları dikkate alınarak ilgili komutanlık personel ihtiyaçları doğrultusunda belirlenir. Değerlendirme komisyonunun kimlerden oluşacağı, görev, yetki ve sorumlulukları Kuvvet Komutanlıkları, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığınca çıkarılacak yönergeler ile tespit edilir. Sözleşmenin yenilenip yenilenmemesi konusundaki nihai karar Kuvvet Komutanlıkları, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı tarafından verilir. Uygun görülenlerin sözleşmesinin yenileneceği, sözleşmenin bitiminden önce bildirilir. Sözleşme, ilgili sözleşmeli subay veya astsubayın talebinin İdarece kabul edildiğinin bildirilmesi ile yenilenir.

 

b) Kuvvet Komutanlıkları, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı da sözleşmeyi yenilemek istediği taktirde bunu ilgili sözleşmeli subay veya astsubaya bildirirler. Sözleşme, ilgili sözleşmeli subay veya astsubayın İdarenin bu talebini kabul ettiğini bildirmesi ile yenilenir.

 

c) Sözleşmeli subay ve astsubay nasbedildikten sonra; yabancı memleketlere 6 ay veya daha uzun süreli öğrenim, staj, kurs, ihtisas veya görgü ve bilgilerini artırmak maksadıyla gidenlerin sözleşme süreleri, gidiş ve dönüş tarihleri arasında geçen sürenin iki katı kadar; Türk Silahlı Kuvvetleri hesabına yurtiçindeki fakülte ve yüksekokullarda öğrenim yapanlarla meslekleri ile ilgili ihtisas yapanların sözleşme süreleri ise buralarda geçen süreler kadar uzatılır.

 

d) Her sözleşme süresinin sona erme tarihinden en az 3 ay önce taraflar sözleşmeyi yenileyeceklerine dair yazılı bildirimde bulunmadıkları taktirde sözleşme kendiliğinden sona erer.

 

e) Yurtdışına sürekli göreve atanan sözleşmeli subay ve astsubayların sözleşme süreleri görevi devraldıkları ve devrettikleri tarihler arasındaki süre kadar uzatılır.

 

f) Sözleşmeli subay ve astsubayların, yurtiçi veya yurtdışı öğrenimler ile yurtdışı sürekli görevler ve aylıksız izinler nedeniyle uzatılan sözleşme süreleri 08/06/1949 tarihli ve 5434 sayılı Kanunda rütbeleri itibariyle belirtilen yaş haddini geçemez.

 

g) 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu hükümlerine göre aylıksız izin alan sözleşmeli subay ve astsubayların sözleşme süreleri, kullandıkları aylıksız izin süresi kadar uzatılır.

 

ğ)  926 sayılı Kanunun 24 ve 72 nci maddeleri kapsamında kuvvet değiştirerek yeniden sınıflandırılanların sözleşmeleri, geçiş yapılan kuvvet komutanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı veya Sahil Güvenlik Komutanlığı ile önceki sözleşmenin devamı niteliğinde tekrar yapılır. Tekrar yapılan bu sözleşmenin süresi, önceki sözleşmenin kalan kısmı kadardır.

 

 

Yukarıda belirtilen maddeden görüleceği üzere sözleşmenin yenilenmemesi  hallerinin neler olduğu belirtilmemiştir. AYİM ve idare mahkemelerinin emsal  kararları incelendiğinde, sözleşme yenilenmeme halleri Kanun ve Yönetmelikte düzenlenmediğinden dolayı sözleşme yenilenmemesi işleminin iptali için açılan davalarda sözleşme fesih hallerinin oluşup oluşmadığı kıstas alınarak değerlendirilmektedir. Sözleşme fesih halleri Kanunu'nun 13'üncü maddesinde düzenlenmiştir.

 

 Sözleşmenin idarece fesih halleri

 

             Madde 13 

 

             Sözleşmeli subay veya sözleşmeli astsubay adaylarının ön sözleşmeleri, aşağıdaki nedenlerle süresinin bitiminden önce feshedilebilir:

             a) Askeri eğitim esnasında yetkili kurullarca başarısız veya disiplinsiz olduğuna karar verilmek.

             b) Yetkili sağlık kurullarınca askeri eğitime ve/veya göreve devam edemez kararı verilmiş olmak.

             c) Sözleşmeli subay veya sözleşmeli astsubay adayı olma şartlarından herhangi birini taşımadığı sonradan anlaşılmak veya sözleşme süresi içinde bu şartlardan herhangi birini kaybetmek.

  d) Askeri eğitimin üçte birine çeşitli nedenlerle katılmamak.

 

             Bunlardan; görevlerini icra ederken veya görevleri dolayısıyla bir saldırıya veya kazaya uğrayan ya da bir meslek hastalığına yakalanma neticesinde askeri eğitimin üçte birine devam etmeyerek başarısız kabul edilenler, bir kez olmak üzere sonraki dönemde açılacak askeri eğitime planlanırlar. Sonraki dönemde istekli olmaları, aranan sağlık ve diğer niteliklerini korumaları halinde yeniden ön sözleşme yapılarak eğitime alınırlar.

 

             Sözleşmeli subay veya sözleşmeli astsubayların sözleşmeleri, aşağıdaki nedenlerle sözleşme süresinin bitiminden önce feshedilebilir:

 

   a) Türk Silahlı Kuvvetleri Sınıf Okulları/Eğitim Merkezi Komutanlıkları Yönetmeliğinin ilgili hükümleri gereğince, sınıf okullarındaki eğitim ve öğretimde başarısız olmak.

.

             b) Disiplinsizlik ve ahlaki durum nedeniyle Türk Silahlı Kuvvetlerinde görev yapamayacağı, sıralı sicil üstlerinin düzenleyeceği sicil ve kanaat raporu ile anlaşılmak.

             c) Yetersizlik nedeniyle kendisinden istifade edilemeyeceği, sıralı sicil üstlerinin düzenleyeceği sicil belgesi ile anlaşılmak.

             d) Cezaları ertelenmiş, seçenek yaptırımlardan birisine çevrilmiş, genel ya da özel af kanunları kapsamına girmiş veya haklarında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş olsa dahi;

             1) Devletin güvenliğine karşı işlenen suçlar, halkı askerlikten soğutmak, Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin kurum ve organlarını aşağılama ile zimmet, irtikap, iftira, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, yalan tanıklık, yalan yere yemin, suç uydurma, cinsel saldırı, cinsel taciz, kişiyi hürriyetinden yoksun bırakmak, fuhuş, gayri tabii mukarenet, hileli iflas gibi yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyet kırıcı suçlar ile kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma, devlet sırlarını açığa vurma suçlarından birisinden,

             2) Firar, amir veya üste fiilen taarruz, emre itaatsizlikte ısrar, üste hakaret, mukavemet, fesat ve isyan suçlarından,

             3) 22/5/1930 tarihli ve 1632 sayılı Kanunun 148 inci maddesinde belirtilen suçlardan birisinden,  mahkum olmak.

             e) Taksirli suçlar hariç olmak üzere adli veya askeri mahkemeler tarafından bir ay ve daha fazla süreli hürriyeti bağlayıcı bir cezaya mahkum olmak,

             F) Son olarak verilen de dahil olmak üzere, kararın kesinleştiği tarihten itibaren geriye doğru son bir yıl içinde toplamda otuz gün ve daha fazla oda hapsi veya hizmet yerini terk etmeme cezasına mahkum olmak veya en son aldığı disiplin cezasından geriye doğru son bir yıl içinde en az iki disiplin amirinden toplam sekiz defa veya daha fazla disiplin cezası almak.

             g) Yasadışı siyasi, yıkıcı, bölücü, irticai faaliyetlerde bulunmak, tutum ve davranışlarıyla bu görüşleri benimsediği tespit edilmek.

             h) Sözleşmeli subay veya sözleşmeli astsubay olmak için gerekli nitelik ve şartlardan herhangi birini taşımadığı sonradan anlaşılmak veya sözleşme süresi içinde bu niteliklerinden herhangi birini kaybetmek.

             ı) Yabancı uyruklu kişilerle yapılan evliliklerde, evlilikleri ilgili mevzuatta belirtilen esaslar dahilinde Genelkurmay Başkanlığınca uygun görülmemek ve çeşitli nedenlerle Türk vatandaşlığını kaybetmek veya Türk vatandaşlığından çıkarılmak.

             i) Yetkili sağlık kurullarınca verilen kararlara göre sözleşmeli subay ve sözleşmeli astsubay olarak göreve devamı mümkün olmamak.

             j) İstihdam edildikleri sınıflarda görev yapamayacaklarına dair yetkili sağlık kurullarınca karar verilenlerden, idarece başka bir sınıfta istihdamına gerek duyulmamak.

k)  Sözleşmenin yapılmasını müteakip;

1) Barışta ve savaşta, görevini icra ederken veya görevi dolayısıyla bir saldırıya, kazaya uğrayan ya da bir meslek hastalığına yakalananlar,

2) Kanser, tüberküloz, kronik böbrek yetmezliği ile ruh ve sinir hastalıkları gibi sağlık kurulları raporlarında uzun süreli bir tedaviye ihtiyaç gösterdiği belirtilen bir hastalığa yakalananlardan, toplam olarak ve fiilen üç yılı geçmemek şartıyla tedavi, istirahat veya hava değişimine tabi tutulanlar,

3) Tedavi kurumlarında yatarak tedavi olanlar ile aylıklı veya aylıksız doğum izni alanlar,

hariç olmak kaydıyla, bir sözleşme yılı içinde alınan hava değişimi, istirahat ve benzeri sıhhi izin süresi toplamı doksan günü geçmek.

 Sözleşmeli subay ve astsubaylardan 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamında malul olan isteklilerin sözleşmeleri, bilgi ve tecrübelerinin sınıfı/branşı için faydalı olması, fiziki noksanlıklarını kapatabilmeleri, mensup olduğu Kuvvet Komutanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı veya Sahil Güvenlik Komutanlığınca uygun görülmeleri ve istihdam edilecekleri kadronun sağlık niteliklerini taşımaları şartıyla uzatılabilir.

 

İdare tarafından söz konusu işlem tesis edilirken takdir yetkisinin sınırlarının  aşılmaması gerekir.  Takdir yetkisi idareye bırakılan belli ölçüde karar alma özgürlüğüdür. Hukuken kabul edilebilir koşulların oluşumu halinde tanınmış bir serbestidir. Keyfi bir hareket yetkisi olmayıp ancak hukuka uygun olarak kullanılabilmektedir.  Yukarıda belirtilen durumların dışında, idare tarafından tesis edilen sözleşme yenilenmemesi işlemleri hukuka aykırılık teşkil edecektir. Eş veya  boşanmış oldukları eşlerinin durumundan dolayı  sözleşmelerinin yenilenmemesi işlemi aynı zamanda suç ve cezanın şahsiliği  ile masumiyet karinesi ilkelerini de ihlal etmektedir.

 

Bu şekilde sözleşmesi hukuka aykırı şekilde yenilenmeyen kadın astsubayların,  işlem kendilerine tebliğ edildiği tarihten itibaren 60 gün içinde idare mahkemelerinde  dava açmaları gerekmektedir. Bu süre hak düşürücü bir süredir.  Hak kayıplarına uğranılmaması için bu konuda mağdur olan kişilerin  hukuki yardım almalarında fayda olduğunu değerlendiriyoruz.